به گزارش انجمن آموزش عالی ایران به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی، این پژوهشگاه با همکاری دبیرخانه هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی، اولین نشست از سلسله نشست‌های نقد و بررسی کتاب برای فراهم کردن بستری مناسب برای طرح ایده‌های علمی واجد نوآوری برای پاسخگویی به بخشی از مسائل جامعه برگزار کرده است.
در اولین نشست بررسی و نقد کتاب «فراز و فرود آموزش عالی در ایران» چهارشنبه ۱۶ آبان ماه با حضور و سخنرانی مؤلف کتاب، محمد یمنی‌دوزی؛ استاد دانشگاه شهید بهشتی و ناقدان مقصود فراستخواه؛ استاد مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی و حسین ابراهیم‌آبادی، دانشیار پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی برگزار شد. دبیر علمی این نشست بر عهده فرهاد بیانی؛ استادیار پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی بود.
یمنی مؤلف کتاب در ابتدای این نشست درباره چرایی تألیف این اثر بیان کرد: بحث کیفیت در آموزش عالی از دهه ۷۰ ذهن من را درگیر کرد چون اغلب پژوهش‌های من در حوزه آموزش و پرورش بوده است؛ اما از سال ۷۰ وارد حوزه آموزش عالی شدم. من پیش از این درباره کیفیت در مدارس آموزش و پرورش کار کردم. سال ۶۸ آموزش و پرورش سمپوزیومی برگزار کرد و مباحثی درباره کیفیت در آن مطرح شد و من نیز مقاله‌ای منتشر کردم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه کیفیت مفهومی است که تعریف پذیر نیست و وقتی تعریفش می‌کنیم محدودش می‌کنیم افزود: در گذشته اغلب کارهای انجام شده متکی بر شاخص‌های کمی بوده است اما اینجا پارادوکسی رخ می‌داد از یک سو انسان متوجه می‌شد کیفیت در استیلای ذهن قرار نمی‌گیرد و تغییر می‌یابد و از سوی دیگر ابزارهای سنجش آن برای آموزش عالی کافی نیست.
به گفته یمنی، گزارش‌های سازمان برنامه و بودجه نیز نشان می‌داد کیفیت نتوانسته در آموزش عالی موفق باشد. این گزارش می‌گوید فقدان نیروی کارآمد و کمبود منابع مالی موجب عدم کیفیت در دانشگاه بوده است. البته این دلایل قابل دفاع نیست چون روش این پژوهش‌ها اینگونه است که با یک روش ثابت شاخص‌های متغیری مثل کیفیت را می‌سنجد.
وی با بیان اینکه تعریف ناپذیری کیفیت در منابع کلاسیک موجود است عنوان کرد: در کلیله و دمنه در یکی از باب‌ها بیان می‌شود چیستی چیزها مدام در تغییر است و اگر بخواهیم محدودش کنیم نمی‌توانیم آن را بفهمیم. در اخلاق ناصری هم آمده که کیفیت در نوسان است.
یمنی با اشاره به استفاده از مفهوم پیوستار کیفیت در اثر خود توضیح داد: کیفیت مدام در حال تغییر است. وقتی می‌گوییم ویژگی‌های یک کتاب خوب فلان است و اگر این ویژگی‌ها نباشد می‌گوییم کتاب نیست. از سوی دیگر یک خلاقیتی شکل می‌گیرد که به سوی نوآوری می‌رود. پس باید دیده‌بانی در پیوستار داشته باشیم و ببینیم پدیده‌ها در این پیوستار چه افت و خیزی داشتند.
وی درباره استفاده از کیفیت با نام و کیفیت بی نام در کتاب خود گفت: من این دو مفهوم را از کریستوفر الکساندر به عاریت گرفتم که آن را در معماری مطرح کرده است. چیزی که به وجود نیامده خلاقیت است و اگر برایش نام بگذاریم می‌شود کیفیت با نام. اما اگر خلاقیت پس از آفرینش به وجود بیاید کیفیت بی نام است. حال سؤال این است حداکثر ابتذال چیست؟ وقتی چیستی پدیده‌ای تغییر یابد تبدیل به چیز دیگری می‌شود اما همان پدیده هم در پیوستار خودش قرار می‌گیرد.
یمنی با طرح این سؤال که فراز و فرود در کیفیت دانشگاه چیست گفت: منابع نشان می‌دهد در آموزش عالی فرود بیشتر داشته‌ایم تا فراز. دکتر فراستخواه در یکی از آثارش به وضعیت دانشگاه تهران در این حوزه می‌پردازد و این سیر را نشان می‌دهد.
این استاد دانشگاه درباره کاربرد مفهوم شوک در کتاب خود عنوان کرد: آموش عالی چه کسانی را جذب می‌کند؟ دانش‌آموزان وقتی وارد دانشگاه می‌شوند دچار شوک می‌شوند چون بین مدرسه و دانشگاه پیوستگی نیست و از سوی دیگر کمتر ارتباط درون کلاسی بین دانشجویان دختر و پسر است چون در مدارس همکاری علمی را نیاموختند. شوک ناشی از برخورد واقعیت و رویا هم مورد دیگر است دانشجو وخانواده‌اش رویایی از دانشگاه می‌سازند اما بعد می‌بینند که با واقعیت دانشگاه تطابق ندارد.
یمنی گفت: آیین‌نامه ارتقا و فرم‌گرایی در دانشگاه باعث می‌شود هیئت علمی انگیزه کار با دانشجو نداشته باشد. بررسی این موضوع که اکنون کمیت در آموزش عالی مورد توجه است و سلطه عدد و رقم در دانشگاه چه می‌کند در کتاب بررسی شده است.
وی ادامه داد: اگر از دانشگاه اصیل، بی همتا و ماندگار صحبت می‌کنیم یعنی دانشگاهی که سازش‌کار نیست و در بیرون تاثیرگذار است این دانشگاه اصیل چه ویژگی‌هایی دارد؟ در کتاب درباره این ویژگی‌ها هم بحث شده است.
یمنی با تأکید بر اینکه حکمرانی در آموزش عالی باید به صورت رهبری تعاونی در دانشگاه باشد عنوان کرد: ما نیازمند تغییر پارادیمی هستیم. مدیریت به عنوان یک عنصر مستقل از سیستم دانشگاه باید به مدیریت جز سیستم دانشگاه تبدیل شود. در حالت اول تعامل مدیر دانشگاه با اجزا مشاهده نمی‌شود اما در حالت دوم تعامل برقرار می‌شود. باید روی مفاهیم دانشگاه، دانشجو، زیست دانشگاه و … تأمل بیشتری کنیم و ببینیم بر اساس واقعیت چگونه باید این مفاهیم را بازتعریف کرد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه باید ذهن عاملان دانشگاهی با واقعیت در ارتباط باشد بیان کرد: دانشگاه باید بتواند پیوندش را با بزرگان علم و ادب جامعه ایران و جهان ایجاد کند. باید بدانیم تاریخ و ادب چگونه بوده است. دانشگاه باید در راهی قدم بزند که فن بر ذوق غلبه نکند چون دیگر تفکر پویایی لازم را ندارد.
وی با اشاره به سه تا کتابی که ۶۰ سال از عمرشان گذشته است گفت: این سه کتاب انگار درباره آموزش عالی ماست؛ نخست کتاب «برنامه آموزشی و توسعه منابع انسانی»، دیگری «دانشگاه‌های امروز» با ترجمه همایون کاتوزیان و کتاب «آموزش عالی و علم در ایران» با ترجمه فرمان.
وی ادامه داد: کسانی که دنبال حقیقت‌یابی در فرهنگ هستند در اعصار مختلف به هم نزدیک می‌شوند و این خیلی جالب است. فروزانفر می‌گوید علم نباید سد راه انسانیت باشد چون علم سرمنزل نیست و به مثابه طریق است. اگر دانشگاه آورده‌اش در فرهنگ وارد نشود در دیوار‌های بسته می‌ماند.
یمنی در پایان بیان کرد: دانشگاه‌های مهم دنیا بیش از صد سال همان طور با کیفیت مانده‌اند چون ثابت نمانده‌اند و تغییر یافته‌اند و همواره جوشان متناسب با شرایط تغییر می‌یابد. پس نباید کیفیت را اسیر ارقام و شاخص‌های ثابت کنیم.
